Vis kilden til Rosa gallica «officinalis»

[[Fil:Rosa gallica officinalis.jpg|thumb|]]
'''Rosa gallica «officinalis»'''


# norsk: apotekarrosa, apotekerrosen 
# dansk: apotekerrosen
# svensk: apotekarros
# engelsk: apothecary´s rose, Red Rose of Lancaster, French Rose
# tysk: Apothekerrose, Essig-Rose, Französische Rose, 
# fransk: rose des apothicaires, rose de Provins

* Rosaseae, rosefamilien, fleirårig

* Gammal klosterplante

* Brukte plantedeler: blomst, frukt, roseolje.

* Bruk: pryd, medisinplante, luktplante, magi

* Rosearter er i legemiddelverkets urteliste klassifiserte som handelsvare.

==Eigenskapar etter tradisjonen==
Apotekarrosa er den opphavlege medisinske rosa og er ein gammal sort provinsrose (Rosa gallica).
Den astringerande verknaden til kronblad av roser kjem av det høge innhaldet av garvestoff, noko som gjer roseblomster og uttrekk av desse eigna til å stanse blødningar og vaginal utflod. Dei har òg ein effekt på fordøyingssystemet ved at dei reduserar overskot av syre og hyperaktivitet i magen, i tillegg til å dempa kramper knytte til kraftig diaré, dysenteri og tarmbetennelsar. Rosenkronblad har også tradisjon som avføringsmiddel. 
Rosa skal ha stimulerande og reinsande verknad på lever og galleblære. 
Både kronblad og nyper skal kunna styrkja nervesystemet og gje nye krefter, og dermed kunna lindra plager som søvnløyse, depresjon, trøyttleik og irritabilitet. 
Rosekronblad har òg virushemmande eigenskapar, og kan gjerne kombinerast med andre urter for behandling av virusinfeksjonar.
Rosekronblad kan redusera livmorkrampar i samband med menstruasjon, og forsterkar annan behandling som gjeld å betra fertilitet og auka lågt libido. Dei kjølande og balanserande kvalitetane til rosa er til særleg nytte under menopausen. Roser vert rekna som kvinnelige blomster, og vert mykje nytta i parfymer, såper og afrodisiaka.

Nyper er ei god C-vitamin kjelde, men dei støttar òg kroppens immunsystem og er tilrådd mot alle infeksjonssjukdomar, særleg hos barn. Nypene er urindrivande og hjelper til med å få skilt ut avfallsstoff gjennom urinen, i tillegg til å kjøla ned kroppen og dermed senka feber og redusera varmereaksjonar i huda i form av utslett og betennelsar. Denne tresidige verknaden, støtte til immunsystemet, hjelp til utskiljing (blodreinsande) og å være avkjølende, gjer at roser er eit framifrå middel til å lindre forkjølelses- og influensasymptom, sår hals, rennande nase, tette luftvegar, væskesamling i vevet (ødem), urinsyregikt og slitasjegikt (artritt), og i andre tilfelle der det er nødvendig med eit middel som er mildt urindrivande og blodreinsande. Urtete laga på nypefrø er eit tradisjonelt urindrivande middel som er vorte brukt til behandling av ulike plager knytte til urinvegane, men denne teen bør silast godt for å fjerna dei irriterende håra som frøa er utstyrte med.

I oldtida vart roseolje framstilt ved å legga rosekronblad i olivenolje. Rosa sine luktstoff vart tekne opp av oljen og når denne prosessen vart utført flere gonger med nye kronblad, fekk ein olje som lukta av rose. 
Etter at ein fann ut av å utvinna eterisk olje med destillasjon, vart denne nye metoden brukt til framstilling av roseolje. Kvart enkelt kronblad inneheld ei lita mengd olje, og for å utvinna 1 kg roseolje trengst det heile 5000 kg rosekronblad, så ekte roseolje er logisk nok svært kostbar. 
Roseolje blir ofte forfalska, og i våre dager kan roseolje også framstillast syntetisk. 
Ekte roseolje er eit spennande produkt som er svært populært i aromaterapien. Den har ein mildt roande, antidepressiv og betennelseshemmande verknad. 
Rosevatn framstillast ved at ein destillerar rosekronblad med vatn, og rosevatn er eit verdifullt biprodukt ved destillasjon av roseolje. Det er ei fargelaus væske med behageleg roseange som brukast i både toalettartikler og legemiddel. Brukt som hudlotion er rosevatn kjent for å gjera huda klår og rein.

==Utvortes==
Utvortes kan ein urtete av rosekronblad brukast til vask av sår og betente hudområde, og til munnskylling ved betennelse i munnhole og svelg. Innhaldet av garvestoff gjer kronblada mildt astringerende, og uttrekk kan brukast som gurglevatn mot sår hals og på munnsår. 
Urtete av rosekronblad kan ein enkelt laga med 2 dl kokende vann over 1 teskje kronblad som får trekkja under lok i 10 minutt før siling.

Henrik Harpestreng (død i Roskilde 1244) skriv: ''Hvis roser stødes og lægges på helvedesild, tager det smerte.''

==Oppskrifter==
'''Tørka rosekronblad'''

Plukk usprøyta roser som ikkje smakar bittert, mange nyare sortar skal nemleg gjera det. Ikkje plukk dei før regn og dogg har tørka. Eldre litteratur tilrår å fjerna «rosenegler» eller «roseklør» då desse lett blir misfarga og kan gje usmak. Kronblada tørkast i ein halvfull nettpose på ein lun, tørr og helst mørk stad.Tørkeprosessen tek frå få dagar til ei veke, avhengig av kor fuktig lufta er på staden. Når kronblada ikkje lenger kjennest kalde mot naken hud, er dei tørre. Kronblada kan òg tørkast i eit tynt lag på absorberande papir, lagt på ei nettingrist på ein tørr og mørk stad. Må aldri tørkast i steikeomnen, då fordampar roseoljen.


'''Økologisk rosenvann'''

* Plukk masse kronblader av duftende roser, rene for insekter og sprøytemidler
* Kok opp vann og hell over til det så vidt dekker kronbladene
* La dette avkjøle og la stå i kjøleskapet til dagen etter
* Dagen etter siler du ut kronbladene og så er rosenvannet klart til bruk

Holdbarheten på rosenvann er ca. en uke, dersom du tilsetter litt alkohol vil du kunne forlenge holdbarheten. Men alkohol verker uttrøkende på huden, så det anbefales ikke dersom du skal bruke det i hudpleie.


'''Rosenolje (Oleum rosarum)'''

Røde eller Hvide Roser, dog helst de røde, plukkes rene fra Stilkene og lægges i et Glas der oventil har en passende Vidde. Glasset fyldes derpaa med fineste og bedste Bomolje (olivenolje) og henstilles nogle Dage, vel tildækket, imod Solen; derefter afpresses den og gjemmes til Brug. 

Vil man have Rosenoljen bedre, stærkere og kraftigere, lader man Glasset henstaa i Solen 7 á 8 Dage, derpaa settes Glasset i en Kjedel Vand over en jævn Kulild og koges godt. Naar det er afkjølet, krystes det gjennom en Haardug. Man tilsætter da friske Rosenblade og behandler det atter som anført. Dette gjentages så ofte, inntil Oljen er kraftig nok, dag må iakttages, at Glasset, eller i mangel derav, Karret, hvori Oljen tilberedes, stedse (alltid) er godt lukket. 



'''Turkish delight'''

*500 g sukker 
*saft av 1/2 sitron 
*30 g gelatinpulver 
*0,5 ts vaniljeessens 
*'''2 ss rosevatn''' 
*evt. konditorfarge etter ynske 
*smør til bakeform 
*60 g skala og hakka pistasienøtter 
*60 g melis 
*30 g maizena 
(Laboratorietermometer)

Bland sukker og 3 dl vatn i ein kjele, ha i sitronsaft. Varm opp sakte til sukkeret er oppløyst, gje så eit raskt oppkok. Kok til termometeret viser 125 grader eller til ein drope sukkerlake i kaldt vatn blir til ei hard kule. Ta laken av varmen, må ikkje bli karamellisert. Set kjelen i isvatn og kjøl i 10 minutt. Løys opp gelatin i 1,25 dl varmt vatn. Rør gelatin, vaniljeessens og rosevatn inn i sukkerlaken. Smør ei lita kakeform (15 cm) lett med feitt. Ha i halvparten av sukkerlaken, strø deretter på dei hakka nøttene. Dekk med resten av laken og la stå til kjøling. Ved nådd romtemperatur set forma på kjøl i 24 timar. Skjer den no faste sukkerblandinga i firkantar, 2,5 - 3 sm. Sikt saman melis og maismjøl og trill bitane i. La dei ligga til tørk på eit brett i 24 timar. Lagrast i lufttett boks.


'''Mjuke, lyse peparkaker frå Bergen'''

*1/2 kg margarin 
*750 g sukker 
*1/4 kg lys sirup 
*124 g mandlar (malast ganske fint) 
*15 g kanel (2 ts) 
*1 kg kveitemjøl 
*7 g kardemomme (1 ts) 
*15 g pottoske (kaliumkarbonat)på apotek 
*'''1 dr roseolje''' (på ein sukkerbit på apoteket, kosta kr. 50 på Svaneapoteket i Bergen, jula 2012) 
*1/2 kopp fløyte (ca 125 ml) 
*saft av 1/2 sitron

Smør og sukker rørast kvitt. Knus sukkerbiten med roseolje i fløyten og rør pottoska godt inn. Ha i sitronsaft. Dette blandast i smør/sukkerrøra, saman med sirup. Mal mandlane ganske fint, med eller utan skal etter ynske, og rør inn i deigen. Bland krydderet godt inn i mjølet og rør til slutt alt saman. La deigen stå tildekt og kjøleg over natta. Kjevl så ut og lag dei kakefasongar du ynskjer. Steik dei gylne på svak varme (ca. 180 grader).


'''Bergenske «pæbernødder»

*250 g sirup 
*750 g farin 
*1 dl fløde 
*saft og skal af en sitron 
*'''1 draabe rosenolje''' 
*500 g smør
*180 g mandler (skoldede og hakkede) 
*1250 g hvedemel 
*2 toppede ts potaske 
*4 ts kanel 
*2 ts kardemomme 

Opskriften bliver godt 3 kg deig.

'''Fremgangsmåde'''

Smøret smeltes og sammenrøres med farin. Fløde, sirup, revet citronskal og -saft røres deri. Derefter de hakkete mandler og rosenolje. (Sukkerbiden knuses først) Mel, potaske og krydder blandes godt og sigtes deri. Arbeides godt sammen til en smidig deig der godt kan hvile kjølig i et døgn. Deigen rulles saa ud til lange pølser og skjæres i smaa stykker der klemmes flade og steges paa plade ved jevn, men ikke for høj ovnsvarme til de er smukt lysebrune.


'''Eplepai med roseblad'''

*8 gule eple 
*3 ss brunt sukker eller farin 
*180 g smør i tunne skiver 
*240 g mjøl 
*ein knivsodd salt 
*1/2 - 1 dl kaldt vatn 
*'''ei handfull rosekronblad der «neglene» er fjerna''' 
*1 eggeplomme til pensling
 
Skrell epla og stikk ut kjernehusa. Legg dei i ei smurd ovnspanne og dryss med brunt sukker eller farin. Bak dei ved 180 grader i 15 - 20 minutt til dei får karamellag. Bland smør, mjøl og salt, tilset vatn og lag ei fast deigkule som får kvila i plast ca. 30 minutt. Smør ei paiform, 22 - 23 cm, kjevle ut deigen så han dekker forma. Trykk deigen ned i forma og prikk med gaffel. Del epla i båtar og dekk desse med roseblad. Legg epla jamnt på deigen og dekk med eit deiglok. Pensle loket med eggeplomme og set paien i omnen ved ca. 190 grader i ca. 30 minutt. 1/4 l creme fraishe eller piska krem til servering.


'''Rosemarmelade'''

*1 kg friske jordbær 
*1 kg frisk rabarbra 
*250 g sukker 
*saft av 2 sitroner 
*'''2 koppar raude rosekronblad der det kvite er klipt bort'''

Vask og reins jordbæra og rabarbraen. Del rabarbraen i bitar og legg lagvis med bæra i ein stor bolle. Dryss sukker over, dekk til bollen og la dette stå svalt i ca. 12 timar. Kok opp blandinga, tilset sitronsaft og kok i 20 minutt. Skum av blandinga 2-3 gonger under kokinga. Avkjøl marmeladen ca 10 minutt før du rører rosekronblada forsiktig inn. Ha marmeladen på reine, varme glas, fyll heilt, skru loka tett på og set glasa tørt, mørkt og svalt.


'''Forfriskande rosedrikk'''

*1 liter mineralvatn utan kolsyre 
*saft frå to sitroner 
*'''2 handfullar (usprøytte)rosekronblad, utan det kvite''' 
*Sukker etter smak, 1-2 matskeier.

Kok opp vatnet, tilset sitronsaft og sukker. Ta kjelen av plata og tilset rosekronblada. Knus blada forsiktig med ein gaffel. La blandinga kvila over natta, så roseblada får trekkja godt i vatnet. Serverast godt avkjølt. Kan òg serverast med alkohol.


'''Klassisk nypesyltetøy'''

*500 g nyper 
*500 g sukker 
*3 dl vatn (saft av ei sitron, då blir smaken friskare).

Nypene delast, reinsast og vaskast i kaldt vatn før dei kokast halvmøyre i vatn. Ta opp nypene, ha sukkeret i vatnet og kok til det er oppløyst. Ha nypene i sukkerlaken og tilset eventuelt sitronsaft. Kokast vidare til nypene er møyre og syltetøyet tjukt. Fyllast på reine, nykokte glas med skrulok, då held det seg best.


'''Nypemarmelade (til frysing)'''

*500 g nyper, delast og reinsast for frø 
*3 dl vatn 
*400 g sukker, bruk gjerne demerasukker som er brunt sukker av ekstra høg kvalitet 
*saft av ei stor sitron

Kok nypene i vatn i 15 - 20 minutt, ta dei opp og del dei i litt mindre bitar. Ha sukkeret i vatnet og kok opp. Ha i nypene og sitronsafta og kok til nypene er møyre, 30-40 minutt. Fyll i rein emballasje, avkjøl, set på lok og frys ned.


'''Nypemos (til frysing)'''

*1 kg nyper 
*3 dl vatn 
*300 g sukker 
*1/4 ts sitronsyre eller 1 matskei (15 ml) sitronsaft

Nypene treng ikkje reinsast, men fjern stilk og blomst. Kok nypene møyre i vatn under lok, ca. 1 time. Gni småporsjonar av nypene gjennom ei sikt med ei teskei eller ein sleikepott. Tilset litt av kokevatnet om det er vanskeleg å mosa nypene. Kok opp mosen med sukker og sitron, rør godt om og la koke eit par minutt. Fyll i rein emballasje, avkjøl, set på lok og frys ned.


'''Nypesuppe'''

*7 dl nyper 
*1 liter vatn 
*90 g sukker (gjerne demerasukker) 
*1,5 matskei potetmjøl 
*+ kaldt vatn, hakka mandlar og rømme

Kok nypene møyre i usukra vatn. Mos dei i ei sikt. Mål opp mosen, Kok opp og smak til med sukker. Mengd sukker og potetmjøl oppgitt her høver til 1 liter mos. Potetmjølet rørt ut i kaldt vatn, strålast ned i suppa under kraftig røring. Serverast med hakka mandlar og rømme etter smak.


'''Nypesaft'''

Kok nypene heile i vatn, men ta bort dusk og stilk. Når nypene er møyre og sundkokte, køyr massen i ei matmølle eller liknande. Gje eit nytt oppkok, sil så frå safta gjennom dørslag, prøv å få med mest mogeleg fruktkjøt, der sit «det sunne». Frys ned. Gje gjerne frøa eit grundig oppkok før du hiver dei i komposten, elles har du mange nye nypebusker i vente.


'''Bringebær og rosevatn sorbèt

*250 ml sukker
*375 ml vatn
*saft av ei sitron
*'''1 ts rosevatn'''
*500 g friske eller frosne bringebær

Varm opp sukker og vatn i ein tjukkbotna kjele til alt er oppløyst. Avkjøl ein halvtime og tilset rosevatn, sitronsaft og bringebær. Knus og bland med ein stavmiksar. Sil gjennom dørslag for å bli kvitt frøa. Trykk lett med ein sleikepott. La massen stå til avkjøling. Smak, og i tilfelle altfor søt, tilset litt meir sitronsaft. Frys massen i ei brødform eller ei stålskål. Ta massen ut av frysen ein gong i timen og knus iskrystallane med høveleg reiskap. Når massen hardnar, skrap av ei høveleg mengd sorbèt, pynt med hakka pistasienøtter eller roseblad og server porsjonsvis. Har du iskremmaskin, brukar du den slik du er van med.


'''Persisk iskremdessert'''

*500 ml kremfløyte
*'''2 ts rosevatn'''
*1 klype safran, trekt i 1 ts kokande vatn og avkjølt
*1 ts kardemomme
*3 liter vaniljeis, litt mjuk
*125 ml skala, halve pistasienøtter

Pisk kremen til han kan stå vassrett ut frå vispen. Smør kremen ca. 1,5 cm tjukt utover eit brett, set i frysen i 2 timar til han er stiv. Bland rosevatn, safranvatn og kardemomme i ein kopp og la stå litt. Kutt den frosne kremen i små bitar og legg i ein bolle. Tilset den litt mjuke iskremen, nøtter og rosevatn-blandinga. Brett dette saman med ein stor spatel eller ein stor sleikepott. Set blandinga i frysen i minst 2 timar før servering. Server gjerne med usøta vaffelkjeks.


'''Rosegelé'''

*'''1,2 liter rosekronblad
*1 liter vatn
*1 kg sukker
*1 ts sitronsyre
*1 flaske Certo fruktpektin

Plukk friske rosekronblad, best aroma om du plukkar tidleg om morgonen eller i skuggen. Mest aroma i knoppar og nyutsprotne roser. Sil massen naturleg (ikkje press eller klem) gjennom klede eller veldig fin sikt. Tilset sukker, sitronsyre og Certo og la fosskoke eit par minutt. Fjern eventuelt skum med ei skei. Ta gelétesten for å sjekka om han stivnar. Fyll i reine, nykokte glas, fyll heilt. Skru på lok etter avkjøling og stivning.


Oppskriftene er samla gjennom åra frå norske og utanlandske kjelder og handskrivne bøker i familien. 
Eg må tilstå at eg ikkje har testa dei alle. 

Ekte roseolje er vorten vanskeleg å skaffa for norske apotekgrossistar.
Frå apotekaren på Apotek1, Svanen i Bergen har eg fått fylgjande informasjon i oktober 2021:

«Vi har siden i fjor bestilt roseolje fra Norges Naturmedisin Sentral, NNS. 
Den heter Rose Maroc. På innholdsfortegnelsen står det;
100% ren eterisk olje av rose absolutt i en 5% blanding fraksjonert med kokosnøttolje. 
Den er jo mye svakere enn den rene roseolje vi solgte før.  
Vi selger hele flasker og sier at kunden må prøve seg frem med antall dråper, men må regne med å bruke iallfall 20 dråper og kanskje mer. 
Prisen er kr. 159 i utslag pr. flaske.»

==Litteratur==
*Atha, Antony: ''Prismas stora örtabok'', Stockholm, Bokförlaget Prisma, 2002. ISBN 91-518-3966-0
*Chevallier, Andrew: ''Damms store bok om medisinske urter'', Oslo, N.W.Damm & Søn, 2003. ISBN 82-496-01-58-0
*Grieve, mrs.M.: ''A Modern Herbal'', Surrey, Merchant Book Co. Ltd. 1931, rev. ed. 1973. ISBN 1-904779-01-8
*Ljungqvist, Kerstin: ''Nyttans växter'', Dals Rostock, Calluna Förlag, 2006. ISBN 91-631-7128-7
*Olesen, Anemette: ''Henrik Harpestrengs Urter'', Ryomgård, Skarresøhus Forlag,  2005. ISBN 87-91502-07-1
*Olesen, Anemette: ''Lægeplanter fortæller historie'', Forlaget Kongsvang, 1997. ISBN 87-984854-8-2
*Åsen, Per Arvid: ''Norske klosterplanter'', Kristiansand, Portal forlag, 2015. ISBN 978-82-8314-037-8

==Eksterne lenkjer==
* [http://www.rolv.no/urtemedisin/medisinplanter.htm Urtekilden]





Artikkel er under arbeid!

{{Helsenotis.nn}}


[[Kategori:Medisinplanter]]
[[Kategori:St. Jørgens Hospital]]